Ξετυλίγοντας το μίτο της Κρητικής διατροφής…
Όταν ο Ancel Keys ξεκινούσε τη μεγάλη του έρευνα , τέλη της δεκαετίας του ’40, σαφώς δε γνώριζε και πολλά για την Ελλάδα. Δέκα περίπου χρόνια αργότερα, η χώρα μας συμπεριλήφθηκε στην περίφημη «Έρευνα των 7 χωρών». Αυτή μάλιστα ήταν και η έρευνα που έστρεψε τα βλέμματα και το ενδιαφέρον της επιστημονικής κοινότητας στην ….απομακρυσμένη Κρήτη και στον τρόπο με τον οποίο οι κάτοικοι του νησιού αυτού όχι μόνο διατρέφονταν, αλλά γενικότερα ζούσαν.
Στο λεξιλόγιο των κατοίκων του Ελληνικού νησιού, εκείνης της εποχής, δεν συναντούσες ιδιαίτερα συχνά τις λέξεις, όπως έμφραγμα του μυοκαρδίου, εγκεφαλικό επεισόδιο, περιφερική αγγειοπάθεια. Το γεγονός αυτό σε συνδυασμό με τη συχνή παρατήρηση ανθρώπων, οι οποίοι ζούσαν με υγεία για πολλά χρόνια, κατεύθυνε και ενίσχυσε την αντίληψη ότι το μοντέλο διατροφής των ανθρώπων αυτών, καθώς και η καθημερινή τους ενασχόληση με τη γη (φυσική δραστηριότητα), αποτελούσε για αυτούς τη φυσική ασπίδα υγείας, που τους παρείχε ισχυρή προστασία από τα καρδιαγγειακά νοσήματα.
Αναμνήσεις μιας άλλης εποχής
Υπάρχουν εικόνες , ήχοι και μυρωδιές που όσα χρόνια κι αν περάσουν δε σε αφήνουν να τις ξεχάσεις, ευτυχώς δηλαδή… Θα’θελα να μοιραστώ μαζί σας μια τέτοια περίπτωση…
Τέλη της δεκαετίας του ’70, μήνας Δεκέμβρης. Το ημερολόγιο να δείχνει λίγες ημέρες πριν τα Χριστούγεννα, μέρες που ολόκληρη η οικογένεια μαζί με τα μικρά παιδιά μετακινούμασταν προς τα «μετόχια». Σπίτια μικρά, πετρόκτιστα, δίχως ρεύμα ηλεκτρικό. Το βράδυ ανάβαμε λάμπες πετρελαίου, νερό τρεχούμενο ασφαλώς. Για καθαριότητα πόσιμο νερό από την πηγή, που για να γεμίσουμε τα μπιτόνια μας, περπατούσαμε κοντά στα 3 χιλιόμετρα κάθε δύο μέρες. Η μέρα ξεκινούσε από πολύ νωρίς τα χαράματα με μια μυρωδιά φωτιάς που, το θυμάμαι πολύ έντονα, ανάβει από την παραστιά. Εκκλησιαστικές ψαλμωδίες που ηχούσαν από το μικρό «μπλε» ραδιοφωνάκι που λειτουργούσε με μπαταρίες, κάθε πρωί το άνοιγε ο παππούς. Ήταν ο πρώτος που σηκωνόταν το πρωί, θαρρείς και ήταν θέμα τιμής. Στην παραστιά, έβραζε το τσάι (άλλη μυρωδιά κι αυτή…), το βουνίσιο, το μυρωδάτο, το φάρμακο, όπως το ΄λεγε.
Το πρωινό μας αποτελείτο από τσάι του βουνού, κεφαλοτύρι από αιγοπρόβειο γάλα και κρίθινο παξιμάδι. Το πέτρινο μετόχι μοσχομύριζε μέχρι και τη στιγμή που το εγκαταλείπαμε για τα λιόδεντρα. Τα πορτοκάλια και τα μανταρίνια τα κόβαμε και τα τρώγαμε επί τόπου από το δέντρο στα μικρά διαλείμματα που κάναμε από τη συλλογή της ελιάς. Ήταν κοπιαστική η διαδικασία, θυμάμαι, αλλά είχε μια παράξενη ομορφιά. Η ενέργεια από τη γη, το γεμάτο μυρωδιές αεράκι, η βροχή που πολλές φορές μας σταματούσε τη συλλογή του καρπού, αλλά μούσκευε το χώμα και το χορτάρι. Η βροχή που μας χάριζε ουράνια τόξα που έβγαιναν από τα βάθη του Λυβικού πελάγους και χρωμάτιζαν τις ψυχές μας με έναν τρόπο.. που τώρα που το σκέπτομαι.. δε δίναμε και πολύ σημασία τότε.
Τα μεσημέρια σταματούσαμε για φαγητό, κάτω από τα λιόδεντρα, καταγής και οκλαδόν απολαμβάναμε τα όσπρια, το τυρί, το κρίθινο παξιμάδι ή το ψωμί από τον ξυλόφουρνο, τις ελιές. Κάποιες φορές είχαμε και κρέας χοιρινό με το πλούσιο λίπος του, γίδα ή και κοτόπουλο τα οποία μέχρι την ημέρα της βρώσης τους, ζούσαν ανάμεσά μας. Δε μπορώ να περιγράψω τα αρώματα της τροφής, ούτε και τη γεύση της, θυμάμαι μονάχα, ότι ποτέ δε μας «βάραινε». Μία ώρα μετά ήμασταν πίσω «στο ράβδισμα» με τις «ντέμπλες». Πριν πέσει ο ήλιος περπατάγαμε για την επιστροφή, τα μικρά παραπονιόμασταν και κερδίζαμε ένα εισιτήριο πάνω στο σαμάρι του ταπεινού και υπομονετικού γαϊδαράκου, οι μεγαλύτεροι με τα πόδια. Θυμάμαι, τον παππού ξανά, μπροστά να σέρνει το πρόθυμο τετράποδο από τα χαλινάρια.
Το βραδινό ήταν λιτό, γάλα από τις κατσίκες, τυρί, παξιμάδι, μυρωδάτες σαλάτες και κρασί αγνό και δυνατό, υπό το φως της λάμπας πετρελαίου και της αναμμένης φωτιάς στην παραστιά. Ήταν οι στιγμές μαγικές, όταν οι μεγάλοι έλεγαν ιστορίες και καλαμπούρια, ενώ εμείς τα πιο μικρά νανουριζόμασταν και γκρινιάζαμε για τον καπνό από το κάρβουνο και μέσα στη μουρμούρα μας ξεκλέβαμε και κάνα παραμύθι από τη γιαγιά. Αυτά τα γνωστά με το λύκο και την κοκκινοσκουφίτσα και άλλα άγνωστα, αυτοσχέδια μέσα στην απόγνωση της να κοιμηθούμε. Κοιμόμασταν όλοι νωρίς, μέχρι τις 10 το πολύ..
Το τότε.. “μυστικό”
Στα χρόνια που ακολούθησαν, τα φώτα της δημοσιότητας έπεσαν κατά κύριο λόγο στην περίφημη «Μεσογειακή διατροφική πυραμίδα», την οποία την ήθελαν να αποτελείται στη βάση από δημητριακούς καρπούς, φρούτα και λαχανικά. Τη χρήση του ελαιόλαδου ως κύρια πηγής πρόσληψης λιπαρών, τα όσπρια, τους ξηρούς καρπούς και τα γαλακτοκομικά σε πολύ συχνή εβδομαδιαία βάση, τα ψάρια και τα θαλασσινά επίσης. Τη μέτρια εβδομαδιαία παρουσία στο τραπέζι του λευκού κρέατος και των πουλερικών και ασφαλώς τον περιορισμό του κόκκινου κρέατος στην ελάχιστη ποσότητα εντός της εβδομάδας.
Το όλο θέμα περιπλέχθηκε στο πέρασμα των χρόνων, με τις από τη Δύση συστάσεις περί χρήσης light προϊόντων. Το φαγητό άλλαξε και από καθημερινή απόλαυση κατέληξε κακός εθισμός και ενοχή. Αλλά για στάσου… χάσαμε και άλλες σημαντικές παραμέτρους στην πορεία.
Το περίφημο «Μεσογειακό Μοντέλο» της Έρευνας των 7 χωρών, βασίστηκε σε κάτι αρκετά πιο σύνθετο από τη βρώση σύνθετων υδατανθράκων, φρούτων, λαχανικών και την αντιφλεγμονώδη ιδιότητα του ελαιολάδου.
Οι απίθανοι παππούδες μας, ζούσαν σε μια κατάσταση που απέχει «μίλια» μακρυά από αυτό που εμείς σήμερα ονομάζουμε ζωή. Η τροφή τους ήταν βγαλμένη μέσα από τα σπλάχνα της γης, που οι ίδιοι με τα χέρια τους καλλιεργούσαν. Τούτο πρακτικά σημαίνει έλλειψη υπερεκμετάλλευσης των εδαφών, άρα και παραγωγή τροφίμων αν μην τι άλλο μεστών σε θρέψη, πλούσιων σε περιεκτικότητα βιταμινών, ιχνοστοιχείων και μετάλλων. Βέβαια, αυτός είναι ένας από τους λόγους, που η τροφή μπορούσε να τους χορτάσει και να τους καλύψει σε κάθε επίπεδο σε σαφώς μικρότερες ποσότητες άρα και με λιγότερες θερμίδες.
Τα καθημερινά μενού τους ήταν κατά κύριο λόγο ολιγοθερμιδικά και ας μην ξεχνάμε και τις μακροήμερες νηστείες, βάσει των θρησκευτικών εθιμοτυπικών τους.
Η επαφή με τη φύση, ο καθαρός αέρας, το θαλασσινό αεράκι, η δίχως τσιγκουνιές επαφή με την ηλιακή ακτινοβολία, η καθημερινή φυσική δραστηριότητα (έντονη μάλιστα… καθώς το σκαπέτι, η τσάπα, το αλέτρι και οι τσουγκράνες δεν αστειεύονταν), σε συνδυασμό με την απροβλημάτιστη σύνθεση βιταμίνης D, μπορούσε να χτίσει άριστο μυοσκελετικό σύστημα, αλλά και ισχυρό ανοσοποιητικό. Τα ζώα που επρόκειτο να αποτελέσουν την τροφή τους ήταν ελεύθερα στα βοσκοτόπια, όχι στριμωγμένα σε κλουβιά, με τη δυνατότητα να τρέφονται με φυσικά εμπλουτισμένη τροφή σε φυτοχημικά και ω3 λιπαρά, βιταμίνες και ανόργανα στοιχεία. Οπότε, ανάλογα εμπλουτισμένο ήταν και το φιλέτο που προσέφεραν προς βρώσιν.
Έπειτα, κάτι που ακόμα και σήμερα μπορείς να το βρεις σε απομακρυσμένους επαρχιακούς προορισμούς, ο χρόνος είχε άλλη αξία και άλλους ρυθμούς. Η ημέρα ήταν ημέρα και η νύχτα… νύχτα. Ζούσαν ακολουθώντας το φυσικό ανθρώπινο «Κιρκαδικό ρυθμό», ξυπνώντας με το χάραμα και χαλαρώνοντας με τη δύση του ηλίου, ενώ ο ύπνος τους έβρισκε σε μια χρονική περίοδο που εμείς σήμερα, ακόμη βρισκόμαστε στις δουλειές μας ή αγχωνόμαστε με τις σκέψεις τους. Αν μην τι άλλο, τα επινεφρίδια τους ήταν σε άριστη λειτουργική κατάσταση.
Η τωρινή πραγματικότητα
Με λίγες λέξεις για να μη γεμίζουμε σελίδες με τα γνωστά και τετριμμένα… Αργοπεθαίνουμε, εγκλωβισμένοι σε υποθέσεις που μπορεί και να μη μας αφορούν άμεσα, τσακισμένοι από καθημερινά απάνθρωπα 12ωρα-15ωρα εργασίας, ζούμε σε πόλεις που δε βλέπουν ήλιο και ουρανό, καθιστοί σε μια καρέκλα γραφείου ή ξάπλα σε έναν καναπέ, παραγεμίζουμε το μυαλό και την ψυχή μας με πολιτιστική και πολιτισμική σαβούρα που ξεχειλίζει από παντού και καθόλου πλέον δεν μας ενοχλεί, καταναλώνουμε τροφή που σε κάθε επίπεδο μας αφήνει νηστικούς.
Καταναλώνουμε την ψυχή και τα συναισθήματα μας, τα καταπίνουμε, καταναλώνουμε και τις σάρκες μας τις ίδιες, καθώς την ίδια στιγμή αναζητούμε, γιατί τα αυτοάνοσα θερίζουν. Όχι, δεν είναι το λυκοπένιο της τομάτας, ούτε τα αντιοξειδωτικά σε χάπια και το πόσιμο κολλαγόνο που θα σε σώσουν. Χρειαζόμαστε μια αλλαγή λίγο πιο «ολιστική», λίγο πιο σύνθετη, είναι το συνολικό lifestyle που μας αρρωσταίνει (δε μας σκοτώνει πια, η επιστήμη έχει κατορθώσει να μας παρατείνει το χρόνο ζωής, έστω και με χάπια, έστω και με μοσχεύματα) σε χρόνια βάση.
Μεσογειακός τρόπος να ζεις, είναι..
Αν θες να πάρεις μια γεύση από την τότε εποχή και να βάλεις πλώρη για να βελτιώσεις 2-3 πράγματα στη ζωή σου, κινήσου όσο πιο μακρυά μπορείς από τα Ελληνικά τουριστικά θέρετρα και κάνε μια βουτιά στην ξεχασμένη Ελληνική ύπαιθρο. Θα βρεις ανθρώπους φτωχούς (κατά τη μέση αστική ματιά), αλλά ξέγνοιαστους, χωριά όπου ο χρόνος κυλά αργά, αγροτικά μονοπάτια με νωπά τα σημάδια από το πέρασμα αιγοπροβάτων, πιθανόν και μια στάνη λίγο πιο ψηλά για να ξαποστάσεις και να κεραστείς μια τσικουδιά κι ένα κομμάτι ολόπαχο τυρί (η κατσίκα δεν παράγει γάλα χαμηλών λιπαρών… μην ξεχνιέσαι). Να απολαύσεις ηλιοβασίλεμα μοναχικό και ουρανό βραδινό γεμάτο άστρα, μακριά από λαμπτήρες ηλεκτρικούς. Ό,τι δεις και ό,τι σε αγγίξει, βάλτο μες στην ψυχή κι άστο να ανάβει σαν άγιο φως. Στην πόλη σαν γυρίσεις, μην ξεχάσεις τα παρακάτω tips για το μεσογειακό τρόπο ζωής:
- Φτιάξε χρόνο σε καθημερινή βάση για 30’-40’ τουλάχιστον, προκειμένου να έχεις φυσική δραστηριότητα, ήπια στην αρχή και προοδευτικά αυξημένων απαιτήσεων καθώς περνά ο καιρός. Η φυσική δραστηριότητα είναι αυτή που πυροδοτεί την ανανέωση και τη γέννηση νέων κυτταρικών σχηματισμών, τη ζωή με άλλα λόγια. Οτιδήποτε άλλο, οδηγεί σταδιακά φθίνουσα πορεία καθώς τα χρόνια περνούν στην αρρώστια και το θάνατο.
- Να προμηθεύεσαι την τροφή σου (φρούτα, λαχανικά, κρέατα, γαλακτοκομικά) από αγορές που πιθανόν θα μπορούσες να έχεις άμεση σχέση και επαφή με τους παραγωγούς και άμεση πληροφορία για αυτό που καταναλώνεις. Η ποιότητα της τροφής που καταναλώνεις καθορίζει σε σημαντικό βαθμό την καθημερινή σου ενέργεια, την καθαρότητα της σκέψης σου, την ψυχολογία σου, την αντοχή σου στην ασθένεια (χέρι-χέρι με την καθημερινή σου φυσική δραστηριότητα).
- Οι υποχρεώσεις και τα προβλήματα για την καθημερινότητα ποτέ δεν τελειώνουν σε αντίθεση με την υγεία σου που μπορεί να χάσει τις ισορροπίες της. Θέσε όρια και ξεκίνα από τη βασική αρχή ότι δε μπορείς να σώσεις όλον τον κόσμο, ούτε να είσαι τέλειος για όλους όσους βρίσκονται εκεί έξω. Ο κόσμος αυτός έχει τη δυναμική να σε καταπιεί… αν τον αφήσεις.
- Να αναζητάς ευκαιρίες σε εβδομαδιαία βάση και να έχεις επαφή με τη φύση, να πατάς χώμα, να βλέπεις ήλιο και ουρανό, να αναπνέεις βαθιά και αργά. Ακόμα κι αν αυτή σου η απόδραση είναι μια 30’ βόλτα μέχρι το κοντινό σου άλσος, επιχείρησε το. Αν μπορείς να φύγεις και λίγο πιο έξω, πιο μακριά ακόμη καλύτερα, προσπάθησε να αφήσεις μονάχα πίσω σου τον πολιτισμό (άσε το κινητό στο ντουλαπάκι του αυτοκινήτου).
- Προσπάθησε να χαλαρώνεις όσο πιο ολοκληρωμένα μπορείς κάθε βράδυ που γυρνάς στο σπίτι σου, με ένα ζεστό μπάνιο, ένα χαλαρωτικό αφέψημα, καλή μουσική, μια καλή κουβέντα και μια αγκαλιά (αν αναρωτιέσαι, γιατί οι παλιοί έκαναν τόσα πολλά παιδιά, ψάξε την απάντηση στη λάμπα πετρελαίου και στην αγκαλιά που ακολουθούσε) και απόλαυσε ένα βαθύ και αναγεννητικό ύπνο μέχρι το πρωί. Κάνε το σαν θεραπεία, συστηματικά, εντός της εβδομάδα και βρες τους ξεχασμένους Κιρκάδιους ρυθμούς σου.
Τι άλλο…;
Κάνε το, όπως ο Ζορμπάς του Καζαντζάκη, που σε κάθε πίκρα μα και χαρά χόρευε… Χόρευε ασταμάτητα μέχρι να πέσει δίχως ανάσα πια χάμω…
Κι αν δε χορεύεις, τραγούδα.. κι αν νιώθεις ότι η φωνή δε σε βοηθά… μίλα !
Πες αυτό που νιώθεις, βγάλτο από μέσα σου κι όπως λέει και το τραγούδι…
«Βάλε φωτιά σε ότι, σε ότι σε καίει, σε ότι σου τρώει την ψυχή».
